عادت هميشگي ما اين بود، روز اول سال به ديدار اهل قبور مي رفتيم و از كنار مزار شهداي شهرمان راهي خانه پدربزرگ و مادربزرگ مي شديم. مادر بزرگم كه روز اول سال از دنيا رفت، اين عادت پر رنگتر شد. پدر بزرگم كه راهي ديار باقي شد، تنها عيد ديدني روز اول سالمان همين يك ديدار بود. مادرم روز عيد سر خاك پدر و مادرش سكوت مبهمي داشت، نگاهش از سبزه و گلدان شب بوي خاله خانم دلتنگتر بود.

امسال روز اول سال جديد براي اولين بار شلمچه بودم. روي خاكش قدم مي زدم و دلتنگي را از نگاه راوي مي خواندم. وقتي برگشتم مادرم گفت، بدون من نرفته است كنار قبر پدر و مادرش. نفهميدم بودن من چه اهميتي داشت. 5 شنبه دوم سال بر خلاف ميلم، به خاطر مادر راهي ديار گذشتگان شديم.

جمعيت موج مي زد. انواع و اقسام پذيرايي هاي شادمانه از جنس شيريني  وشكلات و شربت و گل هاي رنگارنگ  روي قبرها خودنمايي مي كرد. كوچك و بزرگ لباس عيد پوشيده بودند و روي صندلي هاي زير سايه درختان، گپ مي زدند. گريه دختران پدر شهيدي تازه درگذشته،  پير و جواني كه كتابچه به دست، مشغول دعا و قرآن براي ميت خود بودند، صداي نوحه بلندگو بيشتر از خنديدن هاي بلند، نگاه هاي بي پروا، خلوتي مزار شهدا توي ذوق مي زد و وصله ناجور به حساب مي آمد. وقتي رسيديم سر خاك مادربزرگ و پدربزرگ، مادرم خودش خواست و اجازه داد گوشه سنگ قبر والدينش بنشينم. خودش هرگز چنين كاري نكرده است.

نگاه مادر امسال دلتنگتر بود. خيلي زود، چشمان خيره اش، ناباورانه باراني شد. مادر كه از كنار خاك مادرش بلند شد و كنار قبر پدربزرگ نشست و جا بجا شدم، روبرويم صحنه اي ديدم كه از ديدن اشك و دلتنگي مادر، مبهم تر بود. شايد همان چيزي بود كه چشم مادر را خيره كرده بود. 

پيرزن همشهري، لبانش به رنگ صورتي جيغ. تركيب چين و چروك صورتش با سايه چشمي بنفش تيره، ترسناك به نظر مي رسيد. لباس تنش، مانتوي سفيد رنگي تا روي پا با گل هاي صورتي . روسريش را با لباسش ست كرده بود. جوري گره زده بود كه به جز زيور آلاتش رنگ موي مدش هم مشخص مي شد. همه اينها از زير چادر مشكي تورش نمايان بود. دست لرزانش، لاك ناخنش را بيشتر جلف نشان مي داد. اينكه با كفش پاشنه بلندش لنگان لنگان چطور از بين چند قبر عبور مي كرد، مهم نيست، مهم اين است كه از ديدن جوراب پارازين رنگ پايش قلبم تكان مي خورد. ناخودآگاه با نگاهم دنبالش مي كردم. نرسيده به قطعه شهدا،  سر قبري با سنگ مشكي، صندلي همراهي را باز كرد و با وسواس خاصي نشست. نزديك بود سكته كنم. وسط جمعيت چادر تورش را انداخت روي شانه اش، دخترش كه هم سن و سال من بود و سنگين تر از مادرش لباس پوشيده بود را وادار كرد كنارش بايستد، خودش را انداخت به سمت عقب و با موبايل سايز تب لت طلايي اش كه چندتا قلب روي آن مي درخشيد، با قبر پدرش سلفي گرفت. چقدر دلم براي مادربزرگم، تنگ شد. دلم بهانه  پيرزن هاي نوراني كه جلوي چشمانشان جرأت نداشتيم تكان بخوريم و بخنديم، گرفت. چقدر افسوس خوردم به بازمانده پيرمردي كه تا نود سالگي درب مغازه اش شاهنامه مي خواند. چقدر جاي توليد كنندگان ايراني خالي بود كه ببينند زيرساختي كه ساخته نشد و نيازي كه پاسخ داده نشد، ارزش هاي 50-60 ساله را  دزديد. چقدر رفتارش به نظر جاهلانه و غافلانه آمد، مطمئنم خودش اين طور فكر نمي كرد. نمي دانم هفته قبلش كه روي خاك شلمچه قدم مي زدم،  شهدا كدام رفتار هاي مرا انگشت نشانه رفتند و گفتند: «چقدر غافلانه است»

زندگی در جریان است …

روزی روزگاری صدام مجلس عروسی در حلبچه را بمباران شیمیایی کرد. تلویزیون صحنه‌ی دردناکی را نشان می‌داد، خانۀ کوچکی که وسایلش نو بود اما این‌طرف و آن‌طرف افتاده بود و خونی که بر زمین و دیوارها نقش‌هایی زده بود. چقدر مردم آن‌روزها دلشان برای عروس و داماد شهید سوخت و چه اشک‌ها که نریختند.

در بحبوحۀ جنگ، پسرانی بودند که به جبهه‌ها می‌رفتند، آن‌جا بی‌سیم به‌دست بودند، آرپیجی حمل می‌کردند، مین خنثی می‌کردند، بعد از مدتی می‌آمدند و به خواستگاری دختری می‌رفتند، جواب بله می‌گرفتند، عروسی می‌کردند و شب عروسی‌شان دعای کمیل می‌خواندند و دوباره به جبهه می‌رفتند و مجروحان جنگ را به عقب می‌آوردند و خبر شهادت دوستانشان را به خانواده‌هایشان می‌رساندند.

سن وسالی نداشتم که این چیزها را می‎دیدم و می‎شنیدم، برایم سؤال شده بود: چه اصراری دارند در شرایط سخت مجلس عروسی برگزار کنند که حالا بخواهند در مجلس عروسی دعای کمیل بخوانند، اصلا چه اصراری دارند زیر توپ و خمپاره عروسی بگیرند و شادی کنند، بعد شادی‌شان ازبین برود. برایم سؤال بود.

چند شب پیش اخبار تلویزیون در یکی از خبرهای دردناکش گفت که مجلس عروسی در یمن مورد حملۀ جنگنده‌های آل‎سعود قرار گرفت و هشتادنفر کشته و زخمی برجای گذاشت. یاد حلبچه افتادم و آن خانۀ کوچک که دیوارهایش با خون مهمانان شهید نقاشی شده بود.

حالا دیگر می‎فهمم زندگی در جریان است، هرجا مرگ هست حتما پیش از آن زندگی بوده، خوشی‎های کوچک زندگی در بحران‌های‎ سخت حتما انسان‌ها را از بیماری‌های روحی نجات می‎دهد؛ بحران‌‌هایی مانند گرسنگی‎های ناشی از جنگ، سقف‎های به زمین چسبیده، لکنت‎گرفتن بچه‎ای کنار مادرش که روحش را به خدا داده، بهت و حیرت مادری که کودکش را به آغوش کشیده و از او گوش‌دردهای شبانه طلب می‌کند، به کودکش التماس می‌کند با گریه‌هایش شیر بخواهد. این بحران‌ها بدون شادی‌هایی که غم را برای مدتی کوتاه پنهان کند، انسان را از پای درمی‌آورد.

زندگی در جریان است و انسان محتاج خوشی‎های کوچک. البته می‌توان زیباتر به ماجرا نگاه کرد، مانند حضرت امیر بیان علیه‎السلام که فرمود: به‎گونه‌ای زندگی کنید که انگار صدسال زنده‌اید و چنان زندگی کنید که انگار همین امروز عمرتان تمام می‌شود.

چشم هایم را می بندم و دفتر خاطرات ذهنم را ورق می زنم. هر جا که عطر خوش یاد خدا پیچیده، حال و هوای رمضان دارد.

اولین سالی که روزه بر من واجب شد، فصل زمستان بود. در آن روزهای سرد، ماه مبارک رمضان به خانه ها گرمای خاصی می بخشید. کوتاه بودن زمان سحر تا افطار هم، روزه را برای روزه اولی ها آسان تر می کرد. تمام محله بوی رمضان می داد. ماه خدا حرمت داشت، کسی را در خیابان در حال روزه خواری نمی دیدم. آن روزها کلاس سوم ابتدایی بودم. عصر وقتی از مدرسه به خانه بر می گشتم سفره ی افطار پهن بود و من از اینکه در کلاس رمضان، درس روزه داری را با موفقیت می گذراندم، خوشحال بودم. در شب های سرد و بلند زمستان زود به رخت خواب می رفتم تا موقع سحر راحت تر از بستر گرم و نرم خود بیدار شوم. ساعت کوکیِ سبز رنگی که گنبد و گلدسته داشت و اذان پخش می کرد، پدرم را برای مناجات و مادرم را برای آماده کردن سفره ی سحر، زودتر از ما بیدار می کرد.  پدر و مادرم مقید بودند که برای افطار و سحر غذای مناسبی تهیه کنند تا من و بقیه خواهرها و برادرم، تحمل روزه داری را داشته باشیم.

آن شب ها، شنیدن دعای سحر با نوای ماندگار آقای قهار از رادیوی کوچک زرد رنگ، حال و هوای خاصی به لحظات سحرمان می داد. به یاد دارم که مادرم به من که از بقیه کوچک تر بودم سفارش می کرد تا از روی ایوان، به خانه ی همسایه ها نگاه بیاندازم تا از روشن بودن لامپ ها و بیدار بودنشان برای سحر، مطمئن شوم. اگر می فهمیدم که بیدار نیستند، زنگ خانه شان را می زدم. بعد ها که همه ی خانه ها تلفن داشتند، با زنگ زدن به خانه ی خاله ام که در محله ی دیگری ساکن بودند، آن ها را هم برای سحر بیدار می کردیم. این حس همدلی و اینکه همدیگر را در اطاعت از فرمان خدا یاری می دادیم، لذت بخش بود و خاطره ی شیرینی از ماه رمضان را برایم به یادگار گذاشته است.

اولین روزی را که روزه گرفتم به خاطر نمی‎آورم. اما یادم هست که در یکی از روزهای گرم تابستان در سن شاید 10- 11سالگی روزه بودم. روزها طولانی بود اما ما بچه‌ها صبح تا شب بازی می‎کردیم و چیز خیلی زیادی از روزه نمی‌فهمیدیم.

یادم می‎آید مقداری تخمه داشتم و روی یخچال گذاشته بودم که وقتی افطار شد، بخورم. آن‌روزها دل‌خوشی‌مان این بود که خوراکی بخریم و سر سفره‌ی افطار جلوی خودمان بگذاریم. اما از ترس مادر اول باید آب جوش و خرما می‌خوردیم. من هم تخمه‌هایم را نگه داشته بودم که افطار بخورم. اما دلم طاقت نمی‌آورد، کمی با دخترعموها بازی می‌کردم و بعد به سراغ تخمه‌ها می‌رفتم، درِ آشپزخانه را می‌بستم و از روی یخجال چند تخمه برمی‌داشتم و با پوست می‎خوردم که کسی نفهمد. بعد به خودم می‌گفتم یادم نبود که روزه‌ام، پس اشکال نداره.

در یکی از همان شب‌های ماه مبارک، افطاری منزل عمو دعوت بودیم. ما و عمو همسابه‌ی دیوار به دیوار بودیم، به همین دلیل، ما بچه‌ها با هم بزرگ شدیم، با هم بازی می‌کردیم، مدرسه می‌رفتیم، قهر و آشتی می‌کردیم، خوراکی‌هایمان را به رخ هم‌دیگر می‌کشیدیم.

آن‌روز عمو یک جعبه‌ی بزرگ سیب لبنانی برای میهمانی شب خریده بود و زن‌عمو در حال شستن سیب‌ها بود. من یک سیب برداشتم و شروع به خوردن کردم. نصف سیب را خورده بودم، که زن‌عمو گفت: تو مگه روزه نیستی؟ یادم افتاد که روزه‌ام و دیگه آن سیب را نخوردم و چشمم دنبالش ماند. شب که شد، بچه‎ها از شدت گرسنگی شکایت می‎کردند و می‎خواستند اول اذان افطار کنند. من با خون‌سردی تمام گفتم: من اصلا گرسنه نیستم. زن‌‌عمو گفت: اون سیبی که تو خوردی، معلومه که گرسنه نیستی. مادرم گفت: خواست خدا بود که به تو گمکی کرده باشه. این‌را هم بگویم که موقع سیب خوردن واقعا یادم نبودم روزه هستم.

حالا فکر می‌کنم باید روزه‌های کودکی‌ام را قضا کنم. شاید هم روزه‌های آن‌موقع به‌تر از الان باشد. نمی‌دانم.

 روز پدر، تصمیم گرفتم گوشه ای از دفتر خاطراتی که از پدر در ذهن دارم را ورق بزنم. از قدیمی ترین خاطراتی که در مورد پدرم به یاد می آورم، مربوط به چهار سالگی من است. زمانی که پدربزرگم آخرین روزهای زندگی اش را در خانه ی ما می گذراند.

من پدرم را می دیدم که پدرش را نظافت می کرد. موی سرش را می تراشید. چون پدربزرگ زمین گیر بود، او را به دوش می کشید و تا حمام می برد. و وقتی بالای سر پدربزرگ با گریه قرآن می خواند را درخاطر دارم.

سالی را به یاد می آورم که پدر چندین ماه دور از خانه در شهری دیگر در باغ پرتقال کار می کرد. روزی که به خانه ی همسایه تلفن زده بود، من به همراه مادرم رفتم تا با او حرف بزنم. اما بغض امانم نداد. مادر گوشی را گرفت و وقتی به من گفت که پدر می گوید برایت عروسک خریده و تا چند روز دیگر خواهد آمد، درد فراغ کودکانه ام کمی تسکین یافت و من یادم هست که روزها و شب ها منتظر آمدن او و دیدن عروسکم بودم. عروسکی زیبا و جدید که هیچ کدام از دختران محل ما نظیر آن را نداشتند. وقتی پستانک دهانش را در می آوردم گریه می کرد، وقتی در دهانش می گذاشتم می خندید.

پدر بود که اسامی چهارده معصوم را به من یاد داد. وقتی تمام اسامی را بدون اشتباه برایش گفتم، به من قول داد که برایم یخچال اسباب بازی که به تازگی به بازار آمده، بخرد. و او به قولش عمل کرد. و من هنوز آن عروسک و یخچال را دارم. در حال و هوای کودکانه، پدر را می دیدم که در غیر از وقت نماز هم وضو می گرفت. بعدها فهمیدم که او همیشه دائم الوضو بود. من صبح ها با صدای قرآن خواندن پدر از خواب بلند می شدم. و او دقایقی بعد به سرکار می رفت. تا پاسی از شب که به خانه می آمد. و دستانش را که از جابجا کردن جعبه های چوبی میوه، زمخت و خشک شده بود، چرب می کرد.

ده یازده ساله بودم. همکلاسی هایم ایام فاطمیه را نمی شناختند. اما من هر شب منتظر بودم تا پدر بیاید و به مجلس روضه برویم. او هر شب برایمان بستنی می خرید. حتی وقتی ما می گفتیم نخر، نمی خوریم! او می گفت: این جایزه ی شماست که به روضه آمدید. پدرم هرگز من و خواهرانم را به خواندن نماز و داشتن چادر به عنوان حجاب، مجبور نکرد. بلکه حلاوت دین، خواندن نماز و شوق پوشیدن چادر، با برخوردهای خوب پدر بود که به جان ما نشست. و من هر چه دارم از پدرم دارم.

سایه ی پدر هنوز بر سر ماست. فکر اینکه پدر روزی در کنار من نباشد، برایم زجرآور است. سایه ی پدرهای زمینی برسرمان مستدام و روح تمام پدران آسمانی شاد.